Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku

Zainteresowanie wlasna przeszloscia wsrod szlachty bylo zawsze duze, okreslalo bowiem tozsamosc grupy, wyroznialo ja sposrod innych warstw spolecznych. Bardzo waznym przejawem celebrowania historii byl przekaz ustny, utrwalajacy podstawowe fakty z zycia najblizszej i dalszej rodziny. Nie zawsze dostrzegano koniecznosc spisywania ustnej tradycji, ale tez nierzadko nie posiadano ku temu odpowiednich mozliwosci. Spora czesc drobiazgu szlacheckiego byla niepismienna do ostatnich dni Rzeczypospolitej. Oczywiscie zamozniejsze rodziny bardziej dbaly o dokumentowanie swojej historii, i to nie tylko ze wzgledu na posiadane wyksztalcenie i srodki materialne, ale tez wieksze potrzeby ekonomiczne. Silnym bodzcem do rozwoju badan genealogicznych w czasach staropolskich byly bowiem kwestie prawno-gospodarcze. Szlachta procesowala sie i potrzebowala do tego odpowiednich dokumentow. Gromadzono nie tylko papiery wlasnych krewnych, ale tez sasiadow zamieszkujacych okoliczne wsie i majatki. Do potwierdzenia praw wlasnosciowych lub ich wykluczenia niezbedne byly szczegolowe kwerendy i tworzone na ich podstawie obszerne opracowania genealogiczne.
Oczywiscie wymiar praktyczny zainteresowan historycznych nie byl jednym, ale warto tez o nim pamietac. Okres rozbiorow bardzo przyspieszyl postep w studiach genealogiczno-heraldycznych.
Po czesci stala za tym koniecznosc wylegitymowania sie ze szlachectwa w zaborze rosyjskim. Do konca XVIII w. wiele rodzin nie posiadalo zadnych materialow rekopismiennych na temat swojej przeszlosci. Dopiero przymus legitymacji wytworzyl u nich potrzebe systematycznego pochylenia sie nad historia rodziny. Wszyscy musieli odkurzyc posiadane dokumenty, a jezeli ich nie posiadali - zamowic wypisy z dokumentow znajdujacych sie w archiwach publicznych. Nie rezygnowano wowczas z pomocy krewnych, ktorzy mogli zaswiadczyc, ze dana osoba byla urzednikiem, wojskowym lub posesorem w czasach Rzeczypospolitej. Niektore rodziny zaczely zamawiac genealogie u zawodowych badaczy. W Warszawie uznanym heraldykiem i genealogiem byl Wojciech Wieladko, do ktorego udawalo sie wiele rodzin, takze z Litwy i Rusi, aby zamowic swoj rodowod. Wieladko nie mial specjalnych oporow, aby opracowywane przez siebie "drzewka" rodowe wzbogac o fantastyczne koligacje i koicje, niemajace zadnego oparcia w rzeczywistosci. A wszystko to robil, aby dogodzic swoim klientom. O jego dzialalnosci wiemy nieco wiecej dzieki zachowanej jego spusciznie i pracom, ale nie ma watpliwosci, ze na tym polu i w podobny sposob dzialali takze inni "badacze" przeszlosci szlacheckiej1. Zachowaly sie dowody innych falszerstw dokonywanych w tym czasie: podrabiania dokumentow czy wrecz "uzupelniania" wpisow do ksiag grodzkich i ziemskich, itp.2 Nieprawidlowosci byly mozliwe, gdyz przy pierwszych legitymacjach, przeprowadzanych na przelomie XVIII i XIX w. przed urzednikami samorzadu szlacheckiego, patrzono na dostarczane dokumenty swiadczace o przynaleznosci do stanu szlacheckiego z duza tolerancja. Czasami zeznanie jednego swiadka wystarczalo do potwierdzenia praw. Nikt tez nie probowal wowczas weryfikowac przedstawianych tablic genealogicznych i zalaczanych do nich herbow. Czy byla to ostatnia okazja do latwego wnikniecia do stanu szlacheckiego? Nie przecenialbym tych mozliwosci3. Pamietac musimy jednak, ze petenci stawali przed swoimi sasiadami, ktorzy ich swietnie znali, nie mogli wiec przynosic podan z zupelnie falszywymi informacjami, szczegolnie dotyczacymi wspolczesnosci czy nieodleglej przeszlosci. Powazniejsze niescislosci mogly byc wychwycone na etapie kancelarii i zakwestionowane.

(Z przedmowy)

Product details

• Authors: Czeslaw Malewski
• Publisher: Instytut Historii PAN
• Languages: Polish
• Product format: Paperback / Softback
• Released: 01.01.2016
• No. of pages: 958
• Weight: 1545 g
• Subject: Fiction > Narrative literature > Letters, diaries